Samenwerken in de lokale zorg is het toverwoord. In Rotterdam werken 150 apothekers nu een jaar samen met de lokale thuiszorg om de medicatieveiligheid te verbeteren. Heldere afspraken moeten leiden tot betere zorg. Maar de theorie is weerbarstiger dan de praktijk. “Nog lang niet alle apotheken houden zich aan de afspraken.”
Komt een verwarde meneer aan de balie. Net ontslagen uit het ziekenhuis. Wat de apotheker ook probeert, de patiënt heeft geen vertrouwen in de zorg en verlaat de apotheek zonder medicatie. Een paar dagen later: dezelfde patiënt is terug en ontvangt de instructies van de apotheker hoe hij zijn medicatie moet innemen. Tussen het eerste en het tweede bezoek heeft de thuiszorg de patiënt aan huis bezocht en het vertrouwen in de apotheek en medicatie hersteld.
Samenwerkende zorgverleners
Apothekers, artsen en wijkverpleegkundigen leveren steeds meer zorg aan steeds meer patiënten met een steeds complexere problematiek. Voor de patiënt wordt het allemaal onoverzichtelijker: versnippering van zorg, verandering in regelgeving en wijziging van het verzekerd pakket. Geen goede zaak, want dit leidt tot minder therapietrouw bij de patiënt. Wat wel helpt is als zorgverleners samenwerken. Dat bevordert de therapietrouw.
Tal van eerstelijnsorganisaties, waaronder de KNMP en de KNMG, hebben zich verenigd in de Vereniging Eerste Lijns Organisaties (VELO). Deze club brengt onder meer in kaart waar de samenwerking lokaal al werkt. Een voorbeeld van een initiatief dat de toets van de VELO doorstaat, staat in Rotterdam. Sinds een jaar werken Thuiszorg Rotterdam (1200 medewerkers en 6000 cliënten) en de Combinatie Apothekers Vereniging Rijnmond (CAVR) samen om de medicatieveiligheid te verbeteren. De CAVR bestaat uit zo’n 80 apothekers, zelfstandigen en ketenapotheken.
Aanleiding voor de samenwerking is het rapport ‘Medicatieveiligheid’ uit 2010 van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Daarin staat dat de medicatieveiligheid voor kwetsbare groepen als ouderen en zieken in de langdurige zorg en zorg thuis onvoldoende is. Een cliënt krijgt soms de verkeerde of een onjuiste dosis medicatie, vaak is onduidelijk of een geneesmiddel daadwerkelijk is verstrekt of een cliënt krijgt op een verkeerd tijdstip zijn medicatie. Met de samenwerking tussen de twee partijen worden de risico’s voor cliënten verkleind en de medicatieveiligheid vergroot.
De afspraken werden in maart 2012 vastgelegd in een overeenkomst en hebben betrekking op de overdracht van medicatiegegevens, het uitzetten en leveren van medicatie, het beheer bij de cliënt thuis, het beheer vanuit de controlerende rol van de apotheek en het retourneren van medicatie door de apotheek. Ook worden de verantwoordelijkheden van beide partijen vastgelegd. Zo is de apotheek onder andere verantwoordelijk voor het verstrekken van de medicatie in de vorm van een weekdoseersysteem (baxterrol of medicijndoos). Thuiszorg Rotterdam is verantwoordelijk voor het toedienen van medicatie en toezicht houden op een juist gebruik ervan door cliënten.
Meteen enthousiast
De apothekers en Thuiszorg Rotterdam zijn nu een jaar bezig. Wat is de stand van zaken op dit moment? Annemarieke Böttcher, voorzitter van de CAVR en apotheker-eigenaar van apotheek Beukeldijk: “Ik was meteen enthousiast toen Thuiszorg Rotterdam samen de medicatieveiligheid wilde verbeteren. Voorheen kwamen patiënten bij ons aan de balie en dan was niet duidelijk dat ze thuiszorg kregen. Nu is dat wel duidelijk. We maken heldere afspraken: zo wordt er geen medicatie meer uitgezet door de thuiszorgmedewerker, zorgt de thuiszorgorganisatie voor het aanmelden van de patiënt en worden wij geïnformeerd als er zorgen zijn om de cliënt thuis. Dat laatste zien wij als apotheker niet.”
Het voordeel voor de apotheek is duidelijk: de dossiers zijn up to date en bij vragen hebben apothekers een aanspreekpunt bij thuiszorg. Minder gedoe met medicatie en alles gaat efficiënter. Ik denk dan ook dat het een succes is. Natuurlijk, het kost ons ook extra tijd en daar worden we nu niet voor betaald. Met dit project lopen we voor op wat komen gaat. Maar ik maak me wel zorgen nu er flinke bezuinigingen in de thuiszorg op stapel staan en wanneer mantelzorgers taken van thuiszorg gaan overnemen. Dan valt dit systeem uit elkaar.”
Eenheid in baxter
Toch zijn er ook nu nog genoeg hobbels om glad te strijken, zegt Böttcher. “Patiënten die bij de trombosedienst komen krijgen, na het bloedprikken, een andere dosering antistolling. Wij konden de wisselende doseringen niet uitzetten, omdat we geen toegang hadden tot de gegevens van de trombosedienst. Dan duurt het even voordat de trombosedienst de data aan ons beschikbaar stelt. Maar ik verwacht dat binnenkort de problemen opgelost zijn.”
Een ander punt van aandacht is dat niet alle apotheken dezelfde baxter gebruiken. IGZ zou graag willen dat er meer eenheid komt, want ook dat komt de medicatietrouw ten goede. “We zouden eenzelfde soort zakjes kunnen gebruiken. Maar je praat over 80 samenwerkende apothekers en die eenheid in zakjes krijg je niet eenvoudig. Hoe dan ook, ik blijf als apotheker altijd verantwoordelijk voor dat zakje dat ik heb uitgeleverd.”
“Het is niet altijd makkelijk om apothekers te overtuigen deel te nemen. In de regel doen ketens en zelfstandigen goed mee. Maar soms moet ik een collega bellen met het verzoek om mee te doen. En dan laat ik tussen de regels door wel blijken dat als ze niet meewerken we de medicatie dan wel zonder deze apotheek organiseren. Dan zijn ze al snel om en doen ze mee met baxteren.”
Verandering van taken
Irene Baten is farmacotherapeutisch coördinator en beleidsmedewerker bij Thuiszorg Rotterdam. Zij is nauw betrokken bij het samenwerkingsverband tussen apothekers en Thuiszorg Rotterdam. Zij erkent dat er vroeger, door het ontbreken van duidelijke richtlijnen, nogal eens medicatiefouten werden gemaakt. Door de samenwerking zijn de taken en verantwoordelijkheden anders maar vooral duidelijk belegd en is de rol van de apotheker in het proces toegenomen. “Bij de start hebben we onze medewerkers goed getraind in de nieuwe richtlijnen rondom medicatieveiligheid. Onze medewerkers maken geen eigen medicatieoverzichten meer en brengen en halen geen medicatie meer van en naar de apotheek. De grootste verandering is, dat medewerkers geen losse medicatie meer uit mogen zetten in medicijn- of weekdozen. Wij melden alle cliënten aan bij apothekers en gebruiken alleen nog maar de door de apotheek verstrekte medicatie overzicht- en aftekenlijsten. Voor Thuiszorg Rotterdam betekent dat een verandering van de taken. Bijna alle cliënten krijgen medicatie in een baxterrol. Het aantal fouten is daardoor automatisch minder. Daar zijn we blij mee.”
Nog een slag te slaan
Irene Baten ziet volop mogelijkheden voor verbetering. Graag ziet zij dat het aantal samenwerkende apothekers zich uitbreidt. Zo is het aantal apothekers dat zich volledige houdt aan de afspraken nog laag. “Ik begrijp heel goed dat dit een verzwaring van taken is voor de apothekers. De wijk Ommoord kent bijvoorbeeld 500 baxtercliënten en het doorvoeren van mutaties is dan een enorme klus. Toename van werkdruk en het uitblijven van een vergoeding hiervoor mogen echter geen excuus zijn om niet deel te nemen. Daarom ga ik ook regelmatig in gesprek met apothekers. Dan wijs ik ze op onze gezamenlijke verantwoordelijkheid en vertel hoe andere apotheken de richtlijnen hebben ingeregeld. Het blijkt dat de weigering om mee te doen veelal is gebaseerd op gebrek aan kennis over wat de samenwerking precies inhoudt. Na overleg willen apothekers vaak wel meedenken over samenwerking. Maar soms gaat het echt niet van harte. Is het dan pure onwil? We moeten toch gezamenlijk de medicatieveiligheid van de patiënt verbeteren en dat doe je door goed samen te werken. En natuurlijk kunnen we elkaar daarbij helpen. Zo kunnen wij de apotheker ondersteunen. Als er bijvoorbeeld problemen zijn met het leveren van antistollingsmiddelen kunnen wij dit geneesmiddel tijdelijk uitzetten: Thuiszorg Rotterdam legt deze afspraken dan vast in het zorgleerplan van de cliënt en draagt zorg voor beide controles.” ❦
Van baxter naar wondverzorging
De eerste stappen op de weg naar lokale samenwerking tussen apothekers in de regio Rotterdam en de thuiszorgorganisatie zijn gezet. De directeur van de CAVR, apotheker Annemarieke Böttcher, denkt er over na om de samenwerking uit te breiden van de medicatieveiligheid naar samenwerking op het gebied van wondverzorging. “Komen de medewerkers van de Thuiszorg Rotterdam patiënten tegen met complexe wonden, dan kunnen ze bij ons terecht voor advies en levering van producten. Zo kunnen we wondverzorging kosteneffectiever organiseren. De eerste gesprekken hierover zijn net gevoerd.”
