Poliklinische apothekers: Regie over opname en ontslag

Steeds meer poliklinische apothekers hebben de regie over het medicatiedossier bij opname en ontslag. Zorgverzekeraar Menzis financiert de inbreng van poliklinische apotheken en ziekenhuizen met een prijs voor de opname- en ontslaggesprekken. “Dit  hoort meer bij ziekenhuisapotheken en de (poli)klinische apotheken en minder bij openbare apothekers”, stelt Henk Eleveld van Menzis.

Als er geen opnamegesprekken met patiënten worden gehouden en alleen wordt afgegaan op de gegevens van de elektronische systemen zoals OZIS of de uitdraai van de apotheek, dan is er in 30 tot 50 procent van de medicatiedossiers bij opname en ontslag iets mis. Dat percentage kan fors dalen als er gestructureerd opname- en ontslaggesprekken worden gevoerd. Dat er veel mis kan gaan bij opname en ontslag van patiënten in ziekenhuizen, herkent Bart van den Bemt. Hij doet onderzoek naar dit fenomeen, is apotheker in de St. Maartenskliniek en bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Poliklinische Farmacie (NVPF). Volgens de NVPF kunnen (poli)klinische apothekers een belangrijke bijdrage leveren aan de veiligheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg aan hun patiënten. “(Poli)klinische apothekers hebben korte lijnen met medisch specialisten. Zij zijn betrokken bij het beleid rondom specialistische geneesmiddelen in het ziekenhuis, maar ook op de polikliniek en daarbuiten. Essentieel is wel dat er goede uitwisseling van gegevens is met eerstelijns apotheken en andere zorgverleners. Tot enkele jaren terug was er echter onvoldoende structuur in opname en ontslag en bij de overdracht. Daarom is er in 2008 de richtlijn ‘Medicatieoverdracht in de keten’ gekomen. Wanneer je uitgaat van het feit dat je zorg het beste kan organiseren in de driehoek, patiënt-arts-apotheker, kun je deze gesprekken het beste vanuit het ziekenhuis regelen”, stelt Van den Bemt.

Groot belang
Het belang van regie over het medicatiedossier bij opname en ontslag is groot. Dat vindt ook Menzis. De zorgverzekeraar financiert direct de opname- en ontslagactiviteiten van de apotheken sinds de mogelijkheid ontstond per 1 januari 2012. Menzis is nu de enige zorgverzekeraar die de financiering van opname en ontslag apart financiert, naast financiering van het totale ziekenhuis Dat wil niet zeggen dat de andere zorgverzekeraars er het belang niet van inzien en het niet financieren. De meeste zorgverzekeraars vinden dat namelijk de werkzaamheden van de poliklinische apotheken al verrekend zijn in het totale budget van het ziekenhuis. Menzis betaalt nu 4,50 euro per patiënt voor opname en 10 euro voor ontslag. De richtlijn ‘Medicatieoverdracht in de keten’ toont aan dat er meer moet gebeuren dan voorheen.  Een groot aantal ziekenhuizen geeft al invulling aan de gesprekken met de patiënten. Zo zijn in Groningen de gesprekken tijdens opname en ontslag onderdeel van de totale screening van de patiënt. In Assen is er sprake van een opnameplein, waar gastvrouwen patiënten begeleiden naar de poliklinische apotheek. Vooraf heeft het ziekenhuis dan al een medicatieoverzicht van de patiënt gekregen. Van den Bemt over hoe het in de St. Maartenskliniek gaat: “We zijn daar nu zover dat met 95 procent van de patiënten gestructureerd een opname- en ontslaggesprek wordt gevoerd. Nu moeten we nog de patiënten die in het weekend komen of gaan meenemen in het systeem.” Komt een patiënt voor een operatie naar de kliniek in Nijmegen, dan krijgt de patiënt vooraf eerst een brief van de apotheek met de vraag om alle geneesmiddelen die worden gebruikt in te vullen. Na de voorgesprekken tijdens de screening met de anesthesist en operateur, is er ook een voorgesprek met een apothekersassistent. Tijdens dit gesprek gaat de assistente dieper in op het gebruik van geneesmiddelen. Ook het gebruik van OTC wordt genoteerd in het overzicht. Bij risicopatiënten – zoals patiënten die meer dan vijf geneesmiddelen gebruikten –  wordt er contact gezocht met de openbare apotheker van de patiënt om daar een actueel medicatie- of afleveroverzicht op te vragen. Al met al gaat er veel tijd zitten in de gesprekken. “Uit onderzoek blijkt dat apotheker-assistenten, maar ook farmakundigen beter in staat zijn om over geneesmiddelen te praten, dan verpleegkundigen. Die laatste groep kan lastiger achterhalen welke geneesmiddelen patiënten gebruiken.”

Concrete resultaten
Henk Eleveld, apotheker en contractmanager farmacie bij Menzis, is redelijk tevreden over de stappen die ziekenhuizen en poliklinische apotheken maken als het gaat om de overdracht. “Voorheen was het toch vooral de zaalarts die de medicatie bekeek. Dat werd overgenomen in het ziekenhuis. Nu worden het  veelal de medewerkers van de (poli)klinische apotheek. Niet alle ziekenhuizen zijn zo ver dat de apotheek ook daadwerkelijk de regie heeft over de medicatieoverdracht en betrokken is bij de opname en ontslag van patiënten, maar er zit schot in. En uiteraard wachten we op concrete resultaten van onderzoek naar het effect van gestructureerde opname- en ontslaggesprekken door de poliklinische apotheek.” Die cijfers naar het effect komen er ook aan, stelt Van den Bemt. “We zijn net een onderzoek gestart naar wat medicatieoverdracht oplevert in termen van kostenbesparing en kwaliteit van zorg.”

Openbare apotheek
De openbare apotheker voelt zich buitenspel gezet. Dat gevoel is niet terecht, vindt Eleveld. “Zorg moet plaatsvinden waar de patiënt op dat moment is. En dat is in dit geval in het ziekenhuis. Natuurlijk kan het zo zijn dat het ziekenhuis besluit om openbare apothekers erbij te betrekken. Bijvoorbeeld in de vorm van een transmuraal steunpunt zoals dat in Den Haag het geval is. Daar werken de Haagse ziekenhuizen samen met openbare apothekers. De nieuwe beleidsregel maakt dat met de prestatie onderlinge dienstverlening mogelijk is.” Ook Van den Bemt ziet mogelijkheden om de openbare apotheker te betrekken in het systeem van opname en ontslag. “Niet alle patiënten zijn gelijk. Stel, je hebt een hartaanval gehad, ligt in het ziekenhuis en gaat weer naar huis. Tijdens het ontslaggesprek heb je dan als patiënt niet de rust om alles wat tijdens het ontslaggesprek in het ziekenhuis verteld wordt ook goed in je op te nemen. Er gebeurt dan zoveel met je. Mensen onthouden hele praktische zaken makkelijker dan advies over hoe ze het gebruik van pijnstillers moeten afbouwen. Meegeven van een folder werkt dan ook niet altijd. Iedere patiënt is weer anders.  Dan is het beter als er naast het ontslaggesprek in het ziekenhuis voor de meest basale instructies en voor de medicatieoverdracht, ook een gesprek is met bijvoorbeeld de openbare apotheker die samen met de patiënt thuis alles rondom medicatie na ontslag doorneemt.”

Apotheker thuis
Om de mogelijke rol van de openbare apotheker te onderzoeken vindt er nu een onderzoek plaats in onder meer het Flevo Ziekenhuis in Almere. Daar bezoekt de openbare apotheker de patiënt na ontslag thuis. In zes ziekenhuizen wordt bij 1200 patiënten gekeken naar het effect van het ontslaggesprek. Vinden er minder heropnames plaats? Is er sprake van minder bijwerkingen? De proef is in januari van start gegaan en het is nog te vroeg om eventuele resultaten bekend te maken.Eleveld: “Wij krijgen – helaas –  nog plannen van openbare apothekers te zien waarvan de effecten en de uitkomsten ontbreken. Wij denken dan ook dat het medicatieoverdracht, ontslag en opname meer iets is dat bij de ziekenhuisapotheken en de (poli)klinische apotheken thuishoort en minder bij openbare apothekers. Je moet het doen op de plek die het meest logisch is. Het ziekenhuis heeft bij opname en ontslag de regie.” Met de invoering van het LSP, het landelijk schakel punt moet de overdracht van ziekenhuis naar thuis en de samenwerking met de openbare apotheker makkelijker worden. Nu vindt de communicatie tussen (poli)klinische apotheek en openbare apotheek nog steeds plaats via mail en soms zelfs nog de fax.  ❦

Apothekers en zorgverzekeraars steggelen al jaren met elkaar. Over de centen en over de kwaliteit van zorg. FarmaMagazine levert een bijdrage aan die discussie door in iedere editie zorgprojecten in de apotheek te belichten die financieel worden ondersteund door zorgverzekeraars. Projecten die wel werken en laten zien dat apothekers en zorgverzekeraars elkaar kunnen begrijpen. In de vierde aflevering: Menzis financiert opname- en ontslaggesprek medicatiedossier in ziekenhuizen.

Tekst: Niels van Haarlem