Dit is het twintigste artikel in de reeks ‘over de grens’.
Oftewel een vogelvlucht over hoe de farmaceutische zorg
in het buitenland is geregeld. In deze editie IJsland.
Weinigen gaan er op bezoek en velen vliegen er overheen: IJsland. Als je ’s winters uit het vliegtuigraam kijkt, zie je een eiland dat lijkt op een oude witte deken met zwarte gaten erin. Wat vooral opvalt is de afwezigheid van bomen. Een bergachtig landschap: tafelbergen afgewisseld met actieve en slapende vulkanen, daartussendoor rivieren die slingerend een weg zoeken naar de oceaan. IJsland kwam de laatste jaren regelmatig in het nieuws en niet altijd op een positieve manier. Misschien willen ze hun image oppoetsen en de oude witte deken opschudden want het kostte mij weinig moeite om een aardige ziekenhuisapotheker te vinden die me heel vriendelijk en welwillend te woord stond.
Elin Jacobsen (50) is ziekenhuisapotheker in Reykjavik, de hoofdstad van het land, waar ongeveer ruim 350.000 IJslanders wonen. Elin werkt voor de overheid in het National University Hospital of Iceland. Ze geeft leiding aan 50 medewerkers waarvan 15 apothekers. Elin over de ziektekostenverzekering zoals die in IJsland is geregeld: “De IJslandse overheid betaalt een groot gedeelte van medicijnen en patiënten betalen een vast bedrag afhankelijk van hun inkomen. Dure geavanceerde medicijnen voor HIV en cytotoxics, worden geheel door de overheid betaald. Antibiotica en slaappillen daarentegen betalen patiënten helemaal zelf.”
‘Almighty Krone’
In grote lijnen lijken de apotheken in Scandinavië in het algemeen en IJsland en Nederland in het bijzonder, op elkaar. Apotheken zijn relatief groot en er werken veel gediplomeerde medewerkers. IJsland telt ongeveer 250 apothekers maar volgens Elin zijn er veel apothekers werkzaam in de farmaceutische industrie. IJsland heeft twee grote ketens en een aantal kleinere individuele apothekers. Apothekers zijn vrij om een apotheek te beginnen maar ze moeten wel beschikken over een ‘Pharmacists M.Sc.’ (Master of Science red.) en ze moeten de regels nakomen die te maken hebben met GMP (Good Manufacturing Practices red.), een kwaliteitsborgingsysteem voor de farmaceutische industrie. Niet-apothekers mogen een apotheek bezitten maar de apotheker blijft eindverantwoordelijk en licentiehouder. De laatste jaren is de concurrentie sterk toegenomen en begint de praktijk op de Amerikaanse situatie te lijken met ketenvorming en apothekers in loondienst. Volgens Elin beïnvloedt de ‘Almighty Krone’ (IJslandse munteenheid. red.) het gedrag van apothekers meer en meer: “Op zichzelf is het niet erg dat veel apothekers in loondienst werken en dat er ketenvorming is want er zijn op deze manier veel banen gecreëerd. Van de andere kant zijn de ketens natuurlijk erg op winst gericht en dit gaat ten koste van de farmaceutische zorg. Apothekers zijn vooral doosjesschuivers geworden en er is mijns inziens onvoldoende tijd en aandacht om patiënten adequaat en op een gestructureerde manier te adviseren en te begeleiden.”
Uitgerookt
In IJsland overweegt de overheid de verkoop van sigaretten alleen nog via de apotheek toe te staan. Een nieuw wetsvoorstel van de minister van Volksgezondheid Siv Fridleifsdottir moet ervoor zorgen dat rokers alleen met een recept van een arts sigaretten kunnen krijgen. Bovendien worden artsen verplicht om rokers te laten stoppen door hen te behandelen en voorlichting te geven. Alleen in uitzonderingsgevallen mogen ze sigaretten voorschrijven. Het wetsvoorstel is onderdeel van de strijd die IJsland al jaren voert tegen het roken. Het aandeel rokers daalde de afgelopen twintig jaar van 30 naar 15%. Elin: “Ik ben het er niet mee eens dat sigaretten in de apotheek verkocht zouden moeten worden. De overheid heeft het monopolie op alcohol. Drank wordt alleen verkocht in horecagelegenheden en in staatswinkels. Als ze de verkoop van sigaretten willen reguleren dan hoort de verkoop van tabak naar mijn mening in de staatswinkel thuis.”
Crisis
In oktober 2008 raakte het financiële systeem van IJsland in een crisis en het land belandde in een situatie die grensde aan faillissement. De schulden bleken ongeveer vijf tot negen maal het bruto nationaal product te bedragen. Elin: “Wij hebben sinds de bankencrisis te maken met flinke bezuinigingen. De maatregelen die worden genomen zijn tot op zekere hoogte te begrijpen maar de bezuinigingen in het ziekenhuis zijn dit jaar weer toegenomen en we zijn nu op een punt beland dat ze de kwaliteit van zorg gaan beïnvloeden. Wachtlijsten worden langer en veel mensen zijn bezorgd.
Van ons wordt tegelijkertijd verwacht dat we, als onderdeel van het team van medici, extra services gaan verlenen. De overheid let momenteel erg op ‘overmedicatie’ en zoekt naar middelen om de kosten van medicijngebruik verder naar beneden te brengen.”
Toekomst
“Hoe ik de toekomst zie? Als je denkt in termen van kansen en uitdagingen dan denk ik dat apothekers zelf de grootste uitdaging vormen. Ik vind dat wij een actievere rol moeten spelen in de gezondheidszorg. Het is onze eigen verantwoordelijkheid om deskundig advies te geven en een vakkundige service te verlenen aan zowel artsen als patiënten. De overheid moet echter ook inzien dat diensten vergoed moeten worden, anders ben ik bang dat er niet veel zal veranderen. De liefde zal van twee kanten moeten komen. Daarnaast ben ik er van overtuigd dat er een intensievere samenwerking moet zijn tussen apothekers, zorgverleners en patiënten. Het is een absolute voorwaarde om ons werk goed te doen. Door minder medicijngebruik en door het terugbrengen van het aantal ziekenhuisopnames als gevolg van verkeerd medicijngebruik zal deze samenwerking op termijn ook kostenbesparend werken. Het opstellen van ‘Standards of practice’ (Letterlijk: normen van de praktijk oftewel richtlijnen om te bepalen wat een apotheker wel of niet moet doen. red.) kan daarbij helpen omdat dan voor iedereen duidelijk is waar onze dienstverlening begint en eindigt.”
