Therapieontrouw en medicijnverspilling kosten de zorg geld. De openbare apotheek kan in het patiëntencontact veel doen om beide te voorkomen. En behalve goede communicatie zijn er ook hulpmiddelen die kunnen worden ingezet om het de patiënt gemakkelijker te maken zijn geneesmiddelen (trouw) in te nemen.
Therapieontrouw kan grote gevolgen hebben voor patiënten die afhankelijk zijn van geneesmiddelen. Het kan het ziekteproces verlengen en gezondheidsschade veroorzaken. Bovendien belanden door verkeerd medicijngebruik jaarlijks duizenden mensen in het ziekenhuis, en honderden overlijden. Voor therapieontrouw bestaan uiteenlopende oorzaken, zoals vergeetachtigheid, schaamte om geneesmiddelen te nemen in het bijzijn van anderen, of gebrek aan vertrouwen in de diagnose of behandeling. Wat ook een rol kan spelen, is de mate waarin een patiënt een klacht ervaart (denk aan bloeddrukverlaging) of het gegeven dat de patiënt geen direct merkbaar effect ondervindt van zijn geneesmiddelgebruik (zoals bij antidepressiva het geval kan zijn). En natuurlijk kunnen ook bijwerkingen van geneesmiddelen – of de angst hiervoor – de therapietrouw negatief beïnvloeden.
Hoe groot het probleem van therapieontrouw is, hangt af van diverse omstandigheden, blijkt uit onderzoek van www.therapietrouwmonitor.nl. Zo zijn jongeren minder therapietrouw dan ouderen. Mensen die orale diabetesmedicatie gebruiken, zijn behoorlijk therapietrouw: 93 procent doet dit volgens voorschrift. Maar bij mensen die antidepressiva slikken ligt dit percentage rond de 75 procent. En bij ADHD-medicatie is slechts twee derde van de gebruikers therapietrouw.
Een bijkomend probleem van therapietrouw is dat geneesmiddelen die niet worden gebruikt niet altijd correct worden verwijderd. Mensen laten ze bijvoorbeeld in het keukenkastje liggen, gooien ze in de vuilnisbak of spoelen ze door de wc.
Rol van de apotheek
Zowel bij therapietrouw als bij het voorkomen van verspilling van geneesmiddelen speelt de openbare apotheek een grote rol. Met het patiëntgesprek is de apotheek de instantie die veruit de grootste invloed heeft op een trouwe inname van de geneesmiddelen door de patiënt. En in het geval van herhaalmedicatie kan de apotheekmedewerker steeds even op dit eerdere gesprek terugkomen. Bovendien kan de apotheek informatie verstrekken aan patiënten over het correct inleveren van geneesmiddelen die om wat voor reden dan ook ongebruikt zijn gebleven.
Maar als het om therapietrouw gaat, kunnen ook andere partijen een rol spelen in het bevorderen hiervan. In de eerste plaats natuurlijk de naasten van de patiënt, maar ook de industrie.
Problemen met slikken
Paul Verpaalen van Rushwood weet uit zijn eigen professionele ervaring hoe problematisch therapietrouw kan zijn. Hij had een aantal jaren een verpleegkundige praktijk aan huis in Frankrijk . “Ik merkte hoeveel mensen problemen hadden met het slikken van geneesmiddelen, omdat ze de pil veel te groot vonden of omdat die vies was”, zegt hij. “Ook kwam het voor dat mensen een tablet fijnmaakten of een capsule openden om de toediening te vereenvoudigen. Ook zorgverleners doen dit. De kans is groot dat degene die dit doet, hiermee onbedoeld de verantwoordelijkheid neemt voor de effectiviteit, dosering en bijwerking van het geneesmiddel.” Hij wilde de toediening vereenvoudigen middels toepassing van een gel. Twee jaar onderzoek en octrooistudies resulteerden in een marktklaar product onder de naam Gloup. Verpaalen: “In een eerste onderzoek onder gezonde vrijwilligers hebben we gekeken welke invloed Gloup heeft op het innamegemak. Hierbij gaf veertig procent aan te kiezen voor gebruik van Gloup. In vervolg hierop start een promotieonderzoek aan het AZG naar de effectiviteit van het middel in de praktijk en de invloed ervan op farmacotherapie.”
Weekrollen
“Dat de problematiek van therapieontrouw enorm is, weet iedereen die wel eens een Pubmed-search heeft gedaan naar het onderwerp”, stelt Martijn Veltmaat van HD Medi. “En hetzelfde geldt voor verspilling”, zegt hij. “In Duitsland is het gebruikelijk dat een chronische patiënt voor drie maanden medicatie ontvangt. Onderzoek heeft uitgewezen dat door overlijden van patiënten binnen die drie maanden jaarlijks 62 miljoen euro wordt verspild aan geneesmiddelen die ongebruikt blijven. En bij het uitzetten van medicatie uit een doosje vanuit de apotheek worden in vijf tot veertig procent van de gevallen fouten gemaakt.” HD Medi ontwikkelt automatiseringsoplossingen voor het maken van weekrollen voor de apotheek en stelt dat die in relatie tot beide voorbeelden voor een enorme besparing kunnen zorgen. “Je kunt zo’n weekrol ook nog koppelen aan een automatische dispenser”, zegt Veltmaat. “Is acht uur ’s ochtend het moment waarop de patiënt het geneesmiddel moet innemen, dan komt het zakje op dat moment tevoorschijn, gekoppeld aan een signaal. Neemt de patiënt het dan binnen vijftien minuten niet, dan gaat een signaal hierover naar de mantelzorger of zorgprofessional.”
Prikangst
Ook Fanny Snel van Spruyt Hillen weet dat therapietrouw een moeilijk verhaal is. “Een van de factoren hierin is prikangst”, vertelt ze, “iets waar bijvoorbeeld mensen met diabetes ernstig benadeeld kunnen worden. Een patiënt die op de maximale orale medicatie zit en moet overstappen op insulinetoediening, kan zich hierin tegengehouden voelen door angst voor een naald. De Insujet, die wij sinds twee jaar op de markt brengen, kan dan echt een uitkomst zijn voor deze mensen.” Dit naaldloze toedieningsysteem dient de insuline transdermaal toe op basis van druk. Het systeem is geschikt voor de toediening van alle insulines die verkrijgbaar zijn in een patroon voor een navulbare insulinepen. “Ervaringsonderzoek toont aan dat dit een heel positief effect op de therapietrouw heeft”, zegt Snel.
Een persoonlijke medicijnwekker
Interessante ontwikkelingen voor het apotheekteam om over te communiceren met de patiënt. Maar er is ook een apotheker die zelf een hulpmiddel ontwikkelde: Hub Haan met de app MemoMedic. Deze smartphone app functioneert als een persoonlijke medicijnwekker en registreert bovendien het gebruik – en bewaakt dus de voorraad – van iemands geneesmiddelen. Met de app kan de gebruiker voorraden synchroniseren en wordt hij tijdig gewaarschuwd om herhaalrecepten aan te vragen. Haan: “Een praktisch hulpmiddel dat verspilling voorkomt, want de patiënt bestelt heus geen medicijnen die hij niet slikt. En bovendien een hulpmiddel dat therapietrouw bevordert. De wekker waarschuwt wanneer het tijd is voor inname. Huisarts en apotheker merken het natuurlijk als een patiënt geen herhaalrecepten aanvraagt. Ze kunnen dan wijzen op het belang van therapietrouw.” ❦
Tekst: Frank van Wijck
