Dit is het eenentwintigste artikel in de reeks ‘over de grens’. Oftewel een vogelvlucht over hoe de farmaceutische zorg in het buitenland is geregeld. In deze editie Estland.
Estland, Letland, Litouwen. Zo gaat het rijtje, de Baltische staten van noord naar zuid. We beginnen bovenaan: Estland. Het apothekersvak is hier al eeuwen geworteld. In de hoofdstad Tallinn ligt de oudste, nog functionerende apotheek van Europa: de Stadsraad Apotheek. Deze apotheek werd gevestigd in 1422. Naast medicijnen werden hier ook andere goederen verhandeld. De apotheek zelf is door de jaren heen weinig veranderd maar er worden wel moderne medicijnen verkocht. Middeleeuwse medicijningrediënten als vleermuispoeder en slangenhuid zijn niet meer verkrijgbaar. Ik spreek met een bijzonder behulpzame apotheker: Kaidi Sarv uit Tallinn. Hij staat me zeer uitgebreid te woord.
Kaidi Sarv (40) woont in Tallinn, een stad van ruim 400.000 inwoners. Hij studeerde farmacie aan de Universiteit van Tartin. Hij verdedigde zijn MSc Pharm in 1997. Onderwerp van zijn studie was de wijziging in het gebruik van medicijnen in Estland tijdens de overgangsperiode 1989-1994. Na zijn afstuderen werkte hij 6 jaar bij de Estonian State Agency of Medicines en vanaf 2000 is hij hoofd farmacie bij de Estonian Pharmacists Association. Kaidi: “Ik ben gek op mijn werk. Ik vind het heerlijk en spannend tegelijkertijd.”
In 1991 werd Estland onafhankelijk. Wat voor consequenties had dit voor apothekers?
Kaidi: “Nog datzelfde jaar werden de eerste particuliere apotheken opgericht en de staat begon apotheken te verkopen aan apothekers die daar werkten. Het aantal apotheken groeide tot einde jaren 90. Toen ontstonden ook de eerste ketens, vooral in de steden. In 2011 telt Estland in totaal 477 apotheken. We hebben nu 0,65 apothekers per 1000 inwoners en dat ligt dicht bij het gemiddelde in de EU van 0,75 apothekers per 1000 inwoners (ter vergelijking; in Nederland is dit 0,17 en in België 1,45). Met maar 800 afgestudeerde apothekers en 580 apothekersassistenten ontstaat er in Letland in de toekomst zeker een tekort.
In januari van dit jaar kregen we de Euro. Eerlijk is eerlijk, het is een beetje wennen maar over het algemeen is iedereen tevreden over de invoering. Behalve dan dat we nu Griekenland moeten ondersteunen. Het klinkt onredelijk als je bedenkt dat de pensioenen in Estland €350 zijn en in Griekenland €1000. De gemiddelde salarissen in Griekenland zijn drie tot vier keer zo hoog als in Estland. Maar ja, wat kunnen wij doen?”
Hoe worden apotheken in Estland gefinancierd?
“Wij hebben nu geen staatsapotheken meer. Dat was in de Sovjetperiode wel zo. De diensten van de apothekers worden gefinancierd door klanten. De prijzen van geneesmiddelen in apotheken worden gereguleerd door de overheid op basis van groothandelsprijzen. OTC-middelen worden niet vergoed en klanten moeten deze middelen zelf betalen. Voor Rx geneesmiddelen is de terugbetaling gebaseerd op diagnose en bedraagt 50, 75 of 100%. Afhankelijk van de diagnose betalen patiënten in de apotheek slechts een deel van de prijs.
Estland heeft een ambitieus e-health programma. Wat zijn de huidige ontwikkelingen?
“We hebben vier e-projecten in Estland: @-medische geschiedenis, @-registratie, @-foto en @-recept. Alleen het laatste project: @-recept is volledig geïmplementeerd.
In 2010 is het digitale recept gelanceerd. Hierbij waren een aantal partners betrokken zoals overheidsinstellingen, ziekenhuizen, apothekers en softwareproducenten. Bij @-recept schrijven artsen een recept uit en sturen dit daarna naar een nationale database. Op verzoek van de patiënt is dit e-recept vervolgens in elke apotheek verkrijgbaar. Deze ontwikkeling effent de weg naar meer tele-geneeskunde. Patiënten hebben een mogelijkheid om bij elk voorschrift te zien, wie en wanneer toegang heeft verkregen tot de gegevens. Artsen waarderen de systeemfunctie waarmee ze automatisch het juiste percentage van vergoeding door het Health Insurance Fund (ziekenfonds red.) kunnen berekenen. Daarnaast geeft het systeem een overzicht van alle recepten die aan een patiënt worden voorgeschreven, voorzien van begeleidende informatie. Inmiddels wordt meer dan 90% van de recepten digitaal voorgeschreven.”
HIV/AIDS is een probleem in Estland. Wat doet de overheid hieraan?
“Wij als gewone burgers merken er niet zoveel van, maar het is inderdaad algemeen bekend. HIV is begonnen onder jonge Russisch sprekende drugsgebruikers. Historisch gezien gebruiken ‘onze’ drugsgebruikers injecteerbare verdovende middelen. Door besmette injectienaalden worden infecties gemakkelijk verspreid. HIV heeft zich nu verplaatst naar de partners. Veel jonge vrouwen en hun kinderen zijn geïnfecteerd. Maar gelukkig kan ik ook vertellen dat de groei van het aantal besmette mensen, terugloopt. De overheid heeft verschillende programma’s op touw gezet zoals het leveren van schone naalden. Wat dat betreft lijkt de toekomst wat zonniger.”
Hoe zie jij de toekomst?
“De periode 2006-2011 was relatief vreedzaam voor apothekers. Maar sinds deze zomer willen farmaceutische bedrijven samen met de Estisch Competition Agency en de Estionian Traders Association (supermarkten en benzinestations) strijden om de verkoop van OTC-middelen buiten de apotheken om. De overheid en State Agency of Medicines zijn sterk tegen. Verder hebben we denk ik dezelfde problemen als in de rest van Europa. De medicijnen zijn hetzelfde. Het verschil zit in het aanbieden van extra diensten. In West-Europa worden deze diensten denk ik vergoed en hier niet. Wij bieden ze aan op vrijwillige basis. Wat je ook ziet is dat veel grote farmaceutische bedrijven beginnen in kleine en zwakke landen als Bulgarije, Roemenië en Estland. Na een tijdje verplaatsen ze hun handel naar Frankrijk en Duitsland. Dat is hun manier om onderdeel te worden van het ‘grote Europa’.
De toekomst? Ik denk dat er altijd apothekers zullen zijn. In Estland blijven we vechten tegen commercialisering en voor een hoge kwaliteit van onze diensten en uitbreiding ervan. En ja, natuurlijk zijn er bedreigingen. Maar door de druk van buitenaf worden we gedwongen om mee te bewegen met de markt en in te spelen op ontwikkelingen. Zou die druk er niet zijn dan zouden we misschien te weinig ondernemen en te gemakkelijk blijven drijven op de golven van het dagelijks leven. Wil je de groeten doen aan de Nederlandse apothekers?”
