Patiënten met droge ogen vormen een belangrijke groep in de spreekkamer van elke oogarts. Droge ogen is een nare aandoening, maar de meest ernstige klachten ervan kunnen toch goed behandeld worden. De apotheker kan daarbij een belangrijke rol spelen, door goede adviezen te geven aan de patiënt.
Zo’n 15 tot 25 procent van de patiënten die bij de oogarts komt, heeft last van droge ogen. Dat aantal neemt alleen maar toe. De afgelopen tien jaar is het aantal patiënten met droge ogen verdubbeld, vertelt dr. Khaled Mansour, oogarts in het Tjongerschans ziekenhuis in Heerenveen en in 2007 gepromoveerd op deze aandoening. Droge ogen is een ziekte van het oogoppervlak, met name het hoornvlies, legt hij uit. “Het is een afwijking die samenhangt met hetzij onvoldoende productie van traanvocht, hetzij overmatig traanvochtverlies.”
Het syndroom van Sjögren vormt de belangrijkste oorzaak voor onvoldoende traanproductie. “Dat is een auto-immune reumatologische aandoening die het eigen lichaam aantast en onder meer de traanklier vernietigt, de fabriek waar het traanvocht wordt gemaakt. Om patiënten met dit syndroom te behandelen, is het goed om samen te werken met een reumatoloog en kaakchirurg in een multidisciplinair spreekuur. Ik heb zelf enkele jaren gewerkt in het UMC Groningen, daar zit het eerste multidisciplinaire Sjögrenspreekuur in Nederland. Zo’n spreekuur hebben we nu ook in Heereveen.”
Er zijn meer oorzaken voor onvoldoende traanproductie. Zo kunnen medicijnen zoals diuretica en tricyclische antidepressiva, maar ook radiotherapie, ontstekingen of de ziekte sarcoïdose de traanklier aantasten. Te weinig traanvocht kan leiden tot een instabiele traanfilm op de oogbol, legt Mansour uit. “Bij een stabiele traanfilm is het traanvocht van voldoende kwaliteit én kwantiteit. Zo’n film blijft tenminste tien tot twaalf seconden intact, tot de volgende knipperbeweging van het oog. Een instabiele traanfilm breekt al na twee à drie seconden af. Het oogoppervlak is dan niet langer beschermd.”
Dat kan tot ernstige oogklachten leiden voor de patiënt. “Hij kan dan bijvoorbeeld niet langer dan een kwartier lezen, geen televisie kijken en ook geen auto rijden. Dat komt doordat de blik continu vertroebeld is. Alsof je in de auto zit, het regent en de sproeier doet het niet. Op een gegeven moment zie je niets meer. Dat is uitermate vervelend. Des te meer omdat het om een chronische aandoening gaat, waar patiënten levenslang mee moeten leren omgaan. Net als bij diabetes of reuma.”
Contactlenzen
Overmatig verlies van traanvocht vormt een andere oorzaak van droge ogen. “De traanklier produceert dan weliswaar voldoende traanvocht, maar er gaat teveel vocht verloren door verdamping. Dat kan komen door een ontsteking van de oogleden, maar patiënten met de ziekte van Parkinson kunnen er eveneens last van hebben. Normaal gesproken verdampt 25 à 30 procent van het traanvocht in de buitenlucht. Bij overmatig traanvochtverlies verdampt er veel meer.”
Mansour waarschuwt dat contactlenzen eveneens tot teveel verdamping kunnen leiden. “Daardoor gaat er dertig procent extra traanvocht verloren. Je kunt dus alleen contactlenzen dragen als je ruim voldoende traanvocht produceert. Iemand die net voldoende traanvocht produceert voor het eigen oogoppervlak, moet er niet aan beginnen. Dat is vragen om moeilijkheden.”
Armoedige imitatie
De meest gebruikelijke behandelmethode voor droge ogen is substitutietherapie, oftewel het toedienen van kunsttraanvocht. “Dat zijn oogdruppels die zo zijn samengesteld dat ze zoveel mogelijk lijken op het lichaamseigen traanvocht. Je hebt er verschillende soorten van. Niet alleen druppels, maar bijvoorbeeld ook gels of oogzalven die je in je ogen smeert.”
Mansour noemt kunsttranen een armoedige imitatie van het lichaamseigen traanvocht. “Ons traanvocht is een bijzonder product. Er zitten groeifactoren, proteïnen en elektrolyten in, waardevolle stoffen die het oogoppervlak beschermen. Dat is met kunstdruppels niet na te maken. Dat heeft consequenties voor de behandeling. Je kunt bijvoorbeeld niet eindeloos blijven doordruppelen. Als je dertig keer per dag druppelt, verdun je het eigen traanvocht zozeer dat het niet langer een beschermende werking heeft. Ik adviseer dan ook om niet meer dan zes keer per dag te druppelen, één druppel per oog per keer. Kunstdruppels zijn veilig, maar met mate. Het is net als met wijn. Eén glas is prima, maar als je twee flessen leegdrinkt, gaat het mis.”
Mansour benadrukt dat er veel kwaliteitsverschillen bestaan tussen de soorten oogdruppels. “De meeste ervan bevatten bijvoorbeeld conserveermiddelen om de druppels steriel te houden, maar die zijn schadelijk, verstoren de traanfilm en vertragen het genezingsproces. Dat geldt vooral voor het conserveermiddel BAK. Oogdruppels waarin BAK zit, raad ik daarom ten sterkste af.”
Multidose
Gelukkig zijn er goede alternatieven voor kunsttranen met conserveermiddel op de markt. “In de nieuwe Multidose en Unidose doseringssystemen zit bijvoorbeeld geen conserveermiddel. Dat zijn druppels die duurder zijn dan de gangbare oogdruppels, maar ze verdienen absoluut de voorkeur. Het is jammer dat Multidose nog steeds niet wordt vergoed door de zorgverzekeraars, maar we doen als oogartsen ons best om hen op andere gedachten te brengen.”
Kunstoogdruppels zijn overigens niet de enige behandelmethoden bij droge ogen. “Om overmatige verdamping van traanvocht te voorkomen, kan het stoppen met contactlenzen, voldoende vochtigheid in huis of het vermijden van droge ruimtes al veel resultaat opleveren.”
Daar ligt volgens Mansour een belangrijke taak voor de apotheker. “De apotheker kan de patiënt hierover goede voorlichting en adviezen geven. Bijvoorbeeld door hem erop te wijzen dat hij niet teveel druppelt en dat hij geen oogdruppels gebruikt met het conserveermiddel BAK, maar ook door hem attent te maken op het risico van contactlenzen. Zo voorkomt de apotheker dat de patiënt eindeloos blijft druppelen, maar dat hij tegelijkertijd zijn contactlenzen blijft dragen omdat hij daarvan de risico’s niet kent.”
Tekst: Michel van Dijk
